Κεφαλαλγίες. A pain in the neck

Κεφαλαλγίες – Μη σκύβετε το κεφάλι και αντιμετωπίστε τες

Οι κεφαλαλγίες, ή πονοκέφαλοι στην καθομιλουμένη, αποτελούν ένα όλο και αυξανόμενο πρόβλημα στο σύγχρονο κόσμο (50% ετήσιος επιπολασμός), ιδιαίτερα και λόγω του πλέον απαιτητικού και στρεσογόνου τρόπου ζωής. 

Η πλειονότητα των κεφαλαλγιών αντιμετωπίζεται χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, με απλά αναλγητικά, χωρίς τη συμβολή κάποιου επιστήμονα υγείας. Παρόλα αυτά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατατάσσει τις κεφαλαλγίες μέσα στις 10 σημαντικότερες αιτίες ανικανότητας στον ενήλικο πληθυσμό και στις 5 πρώτες όσον αφορά τις γυναίκες. Μάλιστα στο γυναικείο φύλο ειδικότερα καταγράφεται ότι εμφανίζονται αρνητικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα και την ποιότητα ζωής τους ανάλογες με αυτές όπως από αρθρίτιδα, διαβήτη και χρόνιες πνευμονοπάθειες.

Οι χρόνιες κεφαλαλγίες επηρεάζουν το 4 % του πληθυσμού. 

Πέρα από το κόστος ιατρικών επισκέψεων, φαρμάκων και εξετάσεων, το ετήσιο έμμεσο κόστος στη Μεγάλη Βρετανία, μόνο για τις ημικρανίες, υπολογίζεται σε 2 δις λίρες ετησίως, ενώ το 50% των ασθενών αναφέρει σημαντική δυσλειτουργία στην κοινωνική τους ζωή και το 75% σημαντική λειτουργική ανικανότητα κατά τη διάρκεια μιας ημικρανικής κρίσης.

Πέρα από τις πρωτογενείς κεφαλαλγίες (Ημικρανία, Κεφαλαλγία Τάσης, Αρθριστική Κεφαλαλγία, Προσωπαλγίες κ.α) οι οποίες ευθύνονται για πάνω από το 90% των πονοκεφάλων, έχουν ακόμα περιγράφει πάνω από 30 τύποι δευτερογενών κεφαλαλγίων (η International Headache Society αναφέρει πάνω από 130 παραλλαγές…) 

Στις πρωτογενείς κεφαλαλγίες οι κεφαλαλγίες τύπου τάσης είναι με διαφορά οι πιο συχνές, με ποσοστό 70-85%, ενώ οι ημικρανίες εμφανίζονται σε ποσοστό 15% (με τριπλάσιο ποσοστό στις γυναίκες σε σχέση με τους άντρες). Τέλος οι αρθριστικές κεφαλαλγίες σε πολύ μικρότερο ποσοστό 0,1%.

Οι δευτερογενείς κεφαλαλγίες μπορούν να προκληθούν από πολλές διαφορετικές αιτιολογίες. Από σοβαρές και επείγουσες όπως επισκληρίδιο, υποσκληρίδιο, υπαραχνοεϊδη ή εγκεφαλική αιμορραγία, όγκο εγκαφάλου, μηνιγγίτιδα, αρτηρίτιδα, αλλαγές στην ενδοκράνια πίεση και υπνική άπνοια μέχρι λιγότερο σοβαρές όπως παραρινοκολπίτιδα, κάπνισμα, λήψη αντισυλληπτικών ή υπερβολική κατανάλωση παυσίπονων. Στο παρόν άρθρο θα μας απασχολήσει η πιο συχνή δευτερογενής κεφαλαλγία, η αυχενογενής κεφαλαλγία.

Το ιστορικό, η φύση, η συχνότητα, η ένταση, η κορύφωση των κεφαλαλγιών είναι πολύ σημαντικές για τη σωστή διάγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση μιας κεφαλαλγίας.

Κάθε απότομη, πολύ οξεία, μη συνηθισμένη κεφαλαλγία θα πρέπει να αναφέρεται σε ειδικό ιατρό.

Κεφαλαλγία Τάσης

Είναι η πιο συχνά αναφερόμενη κεφαλαλγία και εμφανίζεται στο 80% του ενήλικου πληθυσμού, επηρεάζοντας πιο συστηματικά το 40% αυτού. Το γυναικείο φύλο εκδηλώνει κεφαλαλγία τάσης 3 φορές πιο συχνά από το ανδρικό. 

Μπορεί να είναι επεισοδιακή, περιοδική ή χρόνια. Η πιο συνηθισμένη συχνότητα εμφάνισης, είναι 1-2 επεισόδια το μήνα. Περίπου το 4% του πληθυσμού εμφανίζει χρόνια κεφαλαλγία (πάνω από 15 ημέρες το μήνα) ενώ πολλοί πάσχοντες εμφανίζουν διαταραχές ύπνου και καταθλιπτικά επεισόδια. 

Τα συμπτώματα μπορεί να διακυμαίνονται από ήπια, μέτρια ως έντονα και ο πόνος περιγράφεται σαν πιεστικός ή συσφικτικός που εδράζει πίσω από τα μάτια, στο μέτωπο, σε κάποια περιοχή του κρανίου ή τον αυχένα. Δεν έχει σφυγμό, όπως η ημικρανία, και δεν επιδεινώνεται με τη φυσική δραστηριότητα. Τέλος δεν εμφανίζεται τάση εμετού, φωτοφοβία ή ακουοφοβία ή όταν αυτό συμβαίνει είναι πολύ ήπιο. 

Παλαιότερα θεωρείτο ότι είχε περισσότερο ψυχογενή αίτια. Πλέον γνωρίζουμε ότι η έλλειψη ύπνου, η κακή στάση (ή και άλλες μορφές σωματικού stress) αλλά πιο συχνά ψυχολογικό στρες ή άγχος μπορούν να προκαλέσουν κεφαλαλγία τάσης. Ακόμα κάποιες τροφές (π.χ. αλκοόλ, καφεΐνη) ή αφυδάτωση, λοιμώξεις ή παραρινοκολπίτιδα μπορούν να οδηγήσουν σε κεφαλαλγία τύπου τάσης. 

Η συχνή ενεργοποίηση του αυτόνομου συμπαθητικού νευρικού συστήματος έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του μυϊκού τόνου κάποιων μυϊκών ομάδων (fight or flight or freeze responce) 

Η εμπλοκή κάποιων μυϊκών ομάδων (αυχενικών μυών, τραχηλικών μυών ή μυών του κρανίου)  και η παρατεταμένη ενεργοποίηση τους δημιουργεί ενεργά trigger points τα οποία προκαλούν κεφαλαλγία τάσης. 

Η λήψη απλών παυσίπονων (πχ παρακεταμόλη), μη στεροειδών αντιφλεγμονώδων φαρμάκων (πχ ιβοπρουφένη, νιμεσουλίδη, ναπροξένη) ή μυοχαλαρωτικών φαρμάκων (θειοκολχικοσίδη, κιτρική ορφεναδρίνη) θα βοηθήσει την πλειονότητα των πονοκεφάλων. Σε χρόνιες μορφές κεφαλαλγίας είθισται η σύσταση από ειδικό ιατρό για λήψη φαρμάκων που ρυθμίζουν την επαναπρόσληψη της σεροτονίνης (τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά). Τα τελευταία συμβάλλουν στη μείωση των κεφαλαλγιών τάσης μέσω της νορμαλοποίησης της αντίληψης του πόνου και όχι της αντικαταθλιπτικής τους δράσης. 

Κομβικό ρόλο στην αντιμετώπιση των κεφαλαλγιών τάσης έχει η θεραπεία των μυοπεριτονιακών σημείων πυροδότησης (trigger points – TPs). Αν και η πρώτη αναφορά των σημείων έγινε από τη δεκαετία του 50’, η Travel και Simons το 1983 περιέγραψαν αναλυτικά την ύπαρξη, την παθοφυσιολογία και τις επιπτώσεις των TPs σε διάφορα σύνδρομα πόνου, μεταξύ των οποίων η κεφαλαλγία τάσης και η ημικρανία. Η κακή στάση, η έλλειψη άσκησης, η ενεργοποίηση του αυτόνομου συμπαθητικού συστήματος (μέσω σωματικού ή συναισθηματικού στρες) και άλλοι παράγοντες, μπορούν να ενεργοποιήσουν τα TPs, τα οποία με τη σειρά τους προβάλλουν πόνο στο κρανίο και το πρόσωπο.

Η απενεργοποίηση των TPs με διάφορες θεραπευτικές μεθόδους (ίσχαιμη πίεση, διάταση, dry needling, manual therapy, βελονισμός, διατάσεις, θερμοθεραπεία, υπέρηχο κτλ) έχει ως αποτέλεσμα την άμεση βελτίωση των συμπτωμάτων καθώς επίσης μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τη μείωση της συχνότητας και έντασης των πονοκεφάλων. 

Επιπλέον οι κατάλληλες ασκήσεις και διατάσεις αλλά και μορφές άσκησης όπως το Pilates και η Yoga βοηθούν στη βελτίωση της στάσης και την ενεργοποίηση ενδογενών μηχανισμών αναλγησίας. Η αερόβια άσκηση από μόνη της φαίνεται να μειώνει ως 30% τη συχνότητα των  κρίσεων. Έτσι όλα τα παραπάνω αποτελούν σημαντικά εργαλεία στη μείωση εμφάνισης και έντασης των κεφαλαλγιών τάσης. 

Ημικρανία

Αφορά τη δεύτερη πιο συχνή κεφαλαλγία μετά την κεφαλαλγία τάσης. Εμφανίζεται στο 10-15 % του πληθυσμού με το γυναικείο φύλο να προσβάλλεται 3 ως 4 φορές πιο συχνά από το αντρικό. Μονο το 1 – 2 % του πληθυσμού θα εκδηλώσει χρόνια ημικρανία. Εμφανίζεται στη 2η δεκαετία και κορυφώνεται μέχρι την 4η δεκαετία. Παρά το όνομα, η ημικρανία δεν προσβάλλει απαραίτητα το ήμισυ της κεφαλής. Μπορεί να επικεντρωθεί δεξιά ή αριστερά, εμπρός ή πίσω, σε συγκεκριμένο σημείο ή σε όλο το κεφάλι χωρίς απαραίτητα σταθερή εντόπιση μεταξύ των κρίσεων. Συνήθως είναι πολύ ισχυρής έντασης, έχει ρυθμικό – σφυγμικό χαρακτήρα και συχνά συνοδεύεται από φωτοφοβία ή ηχοφοβία. Μπορεί να συνυπάρχει ναυτία, τάση για εμετό, ζάλη και ίλιγγος. 

Δύναται να διαρκέσει από ώρες έως και ημέρες, χωρίς σταθερή συνεχώς ένταση. Σε κάποιες περιπτώσεις, λιγότερο από το ένα τέταρτο των περιστατικών, προηγείται ή και συνυπάρχει ημικρανική αύρα, κατά την οποία ο ασθενής εκδηλώνει οπτικές διαταραχές (λάμψεις, φωτάκια, περιοχές θαμπώματος στο οπτικό πεδίο) ή και αισθητικές και κινητικές διαταραχές (αιμωδία ή δυσκολία στην κίνηση στο πρόσωπο ή στο σύστοιχο χέρι και πόδι). 

Πλέον γνωρίζουμε ότι η ημικρανία έχει και γονιδιακή προδιάθεση, καθώς παιδιά από γονείς που πάσχουν από ημικρανία έχουν έως και 30% περισσότερη πιθανότητα να  εμφανίσουν ημικρανία. Έχει αποδειχθεί ότι ο συνδυασμός κάποιων γονιδίων επηρεάζει την εμφάνιση και τη σοβαρότητα της ημικρανίας. 

Πολύ συχνά στις γυναίκες η εμφάνιση της ημικρανίας έχει σχέση με την  τον ορμονικό κύκλο και επηρεάζεται από την εγκυμοσύνη και την εμμηνόπαυση, με τις τελευταίες να βελτιώνουν την ένταση και τη συχνότητα των κρίσεων. 

Εκλυτικοί παράγοντες θα μπορούσαν να είναι οτιδήποτε διαταράσσει την ομοιόσταση μας. Κάποια συναισθηματική φόρτιση, έντονη σωματική άσκηση, αλλαγή του περιβάλλοντος (υγρασία, θερμοκρασία, υψόμετρο κτλ) ακόμα και κάποιες τροφές (αλκοόλ, καφεΐνη). Επίσης οι αλλαγές στους κιρκάδιους ρυθμούς (πχ. αλλαγές στο ωράριο λήψης τροφής, αϋπνία ή υπερβολικός ύπνος – ημικρανία Σαββατοκύριακου), η λήψη φαρμάκων, μέχρι και έντονα φώτα, ήχοι και οσμές μπορούν να ενεργοποιήσουν μία κρίση ημικρανίας. 

Η διαστολή των αγγείων και ο ερεθισμός των μηνιγγικών και κρανιακών νεύρων (τριδυμοαγγειακό σύστημα) έχει ως αποτέλεσμα την εκδήλωση της ημικρανίας. 

Η αντιμέτωπη της ημικρανίας είναι κυρίως φαρμακολογική. 

Κατά τη διάρκεια μιας κρίσης ημικρανίας η λήψη μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών ή παρακεταμόλης είναι η πιο συνηθισμένη από τους πάσχοντες, χωρίς να είναι πλήρως αποτελεσματική σε όλες τις περιπτώσεις. Τα σκευάσματα τριπτάνης (νορατριπτάνη, σουματριπτάνη, ριζατριπτάνη κτλ) φαίνεται να είναι τα πλέον αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση μιας ημικρανίας, εφόσον ληφθούν στην αρχική φάση μιας κρίσης.

Προφυλακτικά, δηλαδή όχι σε εκδήλωση ημικρανίας αλλά για τη μείωση της συχνότητας και έντασης των επεισοδίων, χορηγούνται διάφορες κατηγορίες φαρμάκων, όπως αντιεπιληπτικά φάρμακα, αντιυπερτασικά, αντικαταθλιπτικά και άλλα.

Αυξανόμενο ενδιαφέρον και όλο και μεγαλύτερη χρήση από τους επιστήμονες υγείας φαίνεται να έχει ο βελονισμός. Τα τελευταία έτη πολλές έρευνες διαπιστώνουν τη χρησιμότητα του βελονισμού τόσο για την αντιμετώπιση τόσο των κρίσεων όσο και για την προφυλακτική του δράση. 

Επίσης και εδώ η συστηματική αερόβια άσκηση στα μεσοδιαστήματα μεταξύ των κρίσεων έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να μειώσει τη συχνότητα των ημικρανικών επεισοδίων. 

Αυχενογενής Κεφαλαλγία

Ανήκει στις δευτερογενείς κεφαλαλγίες καθώς η αιτία του πονοκεφάλου είναι κάποιο πρόβλημα στην αυχενική μοίρα της σπονδυλικής στήλης (άρθρωση, δίσκος, σύνδεσμος, μυς, ρευματοειδής αρθρίτιδα κτλ). Συνήθως συνυπάρχει πόνος ή /και δυσλειτουργία και περιορισμός στην κίνηση της αυχενικής μοίρας, και πρόκληση του πονοκεφάλου με ερεθισμό της. Η διασπορά της δεν έχει σοβαρή διαφορά ανάμεσα στα δυο φύλα. 

Συνυπάρχουν, όπως και στις κεφαλαλγίες τάσης, μυοπεριτοναϊκά σημεία πυροδότησης σε αυχένα και τράχηλο (trigger points) τα οποία προκαλούν πονοκέφαλο (active TPs). Προσομοιάζει λοιπόν με τις κεφαλαλγίες τάσης χωρίς όμως να ταυτίζεται με αυτές. Μπορεί, σε πολύ μικρότερο βαθμό όμως, να εκδηλωθούν και ημικρανικά φαινόμενα όπως ναυτία, τάση για εμετό και φώτο-άκουοφοβια. Συνήθως υπάρχει ψηλαφητική ευαισθησία περικρανιακά. Πολύ συχνά το πρόβλημα εδράζει στην ανώτερη αυχενική μοίρα και μπορεί να συνυπάρχει αυχενική ριζοπάθεια (Α2 – Α3).

Η διαχείριση και επίλυση των προβλημάτων στον αυχένα επιλύει συνήθως και το πρόβλημα των κεφαλαλγιών. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ακινητοποίηση και φαρμακευτική αγωγή σε μια οξεία φάση ή με φυσικοθεραπευτική παρέμβαση (manual therapy, dry needling, ειδικό ασκησιολόγιο, διατάσεις κτλ) ή και εγχύσεις στις πάσχουσες δομές, σε πιο χρόνια εμφάνιση. Γενικώς ένα πλάνο στοχευμένων ασκήσεων και διατάσεων φαίνεται να έχει μέσο και μακροπρόθεσμα άριστα αποτελέσματα. 

Είναι γενικώς μια κατηγορία κεφαλαλγίων που αντιμετωπίζεται με πολύ καλά και γρήγορα αποτελέσματα.

H συνύπαρξη διαφορετικών μορφών κεφαλαλγίας

Αξίζει να αναφερθεί ότι σε αρκετές περιπτώσεις βλέπουμε να συνυπάρχουν οι παραπάνω δυο ή και τρεις προαναφερθείσες μορφές κεφαλαλγίας. Σε αυτήν την περίπτωση οι ασθενείς μπορεί να ξεκινήσουν ένα επεισόδιο κεφαλαλγίας τάσης ή αυχενογενούς κεφαλαλγίας το όποιο μπορεί να εξελιχθεί σε ημικρανία, ή και το αντίθετο (πιο σπάνια). Αυτό έχει ως συνέπεια την αύξηση της συχνότητας και της έντασης των επεισοδίων κεφαλαλγίας. Έτσι πολύ συχνά θεραπεύοντας την μια μορφή πονοκεφάλου μειώνεται η συχνότητα και η ένταση και των υπολοίπων μορφών.

Η κλινική εμπειρία επιβεβαιώνει τα παραπάνω.

Συμπέρασμα για τις κεφαλαλγίες σήμερα

Συνοψίζοντας οι κεφαλαλγίες είναι ένα διαρκώς αυξανόμενο φαινόμενο, το οποίο απασχολεί όλο και περισσότερο πληθυσμό στις σύγχρονες κοινωνίες. Παρ όλα αυτά η προσέγγιση τους είναι πλέον πολυδιάστατη και η αντιμετώπιση τους από ειδικευμένους ιατρούς και θεραπευτές έχει τα τελευταία χρόνια πολύ καλά αποτελέσματα. 

Έχεις ενδείξεις κεφαλαλγίας;

Επικοινώνησε με την ομάδα του Your-Physio για να οργανώσουμε ένα εξατομικευμένο πλάνο αποκατάστασης και φυσικοθεραπείας

Αρθρογραφία για το κείμενο: “Κεφαλαλγίες. A pain in the neck… Μη σκύβετε το κεφάλι και αντιμετωπίστε τες.”

1. Fayyaz Ahmed. Headache disorders: differentiating and managing the common subtypes. Br J Pain. 2012 Aug; 6(3): 124–132
2. Stovner L, Hagen K, Jensen R, et al. The global burden of headache: a documentation of headache prevalence and disability worldwide. Cephalalgia 2007; 27: 193–210.
3. World Health Organisation. World health report. WHO, Geneva, 2001.
4. Solomon GD, Price KL. Burden of migraine: a review of its socioeconomic impact. Pharmacoeconomics 1989; 11: 1–10. 
5. Clarke CE, MacMillan L, Sondhi S, et al. Economic and social impact of migraine. Q J Med 1996; 89: 77–84.
6. British Association for the Study of Headache. Guidelines for all healthcare professionals in the diagnosis and management of migraine, tension-type headache, cluster headache, medication-overuse headache. 3rd edn (1st revision). (2010, accessed June 2012).
7. Headache Classification Committee of the International Headache Society. The International Classification of Headache Disorders, 2nd.edition Cephalalgia 2004; 24(Suppl 1): 1–60. 
8. Harle DE, Evans BJ. The correlation between migraine headache and refractive errors. Optom Vis Sci 2006; 83: 82–87.
9. Kavuk I, Katsarava Z, Selekler M, et al. Clinical features and therapy of medication overuse headache. Eur J Med Res 2004; 9: 565–569.
10. Thien Phu Do, Gerda Ferja Heldarskard, Jeppe Hvedstrup. Myofascial trigger points in migraine and tension-type headache The Journal of Headache and Pain volume 19, Article number: 84 (2018). 
11. Emma Varkey , Asa Cider, Jane Carlsson, Mattias Linde. Exercise as migraine prophylaxis: a randomized study using relaxation and topiramate as ccontrol. Cephalalgia. 2011 Oct;31(14):1428-38.
12. Katy Malpass. Exercise is effective as a nonpharmacological approach to reduce the frequency of migraines. Nat Rev Neuro. 2011 Oct 11;7(11):596.
13. Mohammadreza Pourahmadi , Jan Dommerholt , César Fernández-de-Las-Peñas , Bart Willem Koes , Mohammad Ali Mohseni-Bandpei , Mohammad Ali Mansournia , Somayeh Delavari , Abbasali Keshtkar , Mehrdad Bahramian. Dry Needling for the Treatment of Tension-Type, Cervicogenic, or Migraine Headaches: A Systematic Review and Meta-Analysis.  Phys Ther. 2021 May 4;101(5):pzab068.
14. Bogduk N, Govind J. Cervicogenic headache: an assessment of the evidence on clinical diagnosis, invasive tests, and treatment. Lancet Neurol 2009; 8:959.
15. Thien Phu Do, Gerda Ferja Heldarskard, Lærke Tørring Kolding, Jeppe Hvedstrup, Henrik Winther Schytz . Myofascial trigger points in migraine and tension-type headache. The Journal of Headache and Pain volume 19, Article number: 84
16. Travell & Simons’ Myofascial Pain and Dysfunction: The Trigger Point Manual. David G. Simons, Janet G. Travell, and Lois S. Simons, Williams and Wilkins 1983. 
17. The International Headache Society. https://www.ichd-3.org/11-headache-or-facial-pain-attributed-to-disorder-of-the-cranium-neck-eyes-ears-nose-sinuses-teeth-mouth-or-other-facial-or-cervical-structure/11-2-headache-attributed-to-disorder-of-the-neck/11-2-1-cervicogenic-headache/
18. What Is Cervicogenic Headache? American migraine foundation. https://americanmigrainefoundation.org/resource-library/cervicogenic-headache/

 Ευρετήριο φωτογραφιών : [1],[2], [3]